ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΩΝ ΕΙΔΩΝ ( ΒΑΚΕΤΑ)

ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΩΝ ΕΙΔΩΝ ΕΜΜ ΓΙΑΝΟΥΛΑΚΗΣ ΚΟΛΟΚΟΝΤΩΝΗ 34 ΡΕΘΥΜΝΟ ΤΗΛ 28310 28962 ΚΙΝ 6984951675 emmel gianman1@otenet.gr

Τετάρτη 15 Οκτωβρίου 2014

ΤΣΑΝΤΑ ΑΠΟ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

Αναρτήθηκε από Unknown στις 5:55 π.μ.

Αποστολή με μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου BlogThis!Μοιραστείτε το στο Twitter Μοιραστείτε το στο Facebook Κοινοποίηση στο Pinterest

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση Αρχική σελίδα

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

ΠΩΛΗΣΗ ΛΙΑΝΙΚΗ

ΓΙΑ ΠΩΛΗΣΗ ΛΙΑΝΙΚΗ ΠΙΕΣΤΕ ΕΔΩ

Φόρμα επικοινωνίας

Όνομα

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο *

Μήνυμα *

Συνολικές προβολές σελίδας

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΕΜΜ ΓΙΑΝΟΥΛΑΚΗΣ ΚΟΛΟΚΟΝΤΩΝΗ 34 ΡΕΘΥΜΝΟ ΤΗΛ 28310 28962 ΚΙΝ 6984951675

emml gianman1@otenet.gr

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/

http://viotexniadermatinaeidi.4tyshop.gr/

www.giannoylakisdermatina.com

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Δημοφιλείς αναρτήσεις

ζωνες δερματινες
ΤΣΑΝΤΕΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

ΔΕΡΜΑ ΚΡΟΥΤΑ ΚΑΦΕ ΛΑΔΙΟΥ (55*38*30) ΚΟΔ 235 ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ ΚΑΦΕ (45*33*26) ΚΟΔ 165
ΤΣΑΝΤΑ ΑΠΟ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ
ΖΩΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΖΩΝΗ ΑΠΟ ΔΕΡΜΑ ΧΡΩΜΑ ΑΣΗΜΙ ΚΟΔ ΖΩΓΥΑΣ2Α
ΖΩΝΕΣ 2015

320 4αρα 329 4αρα
ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΣΑΝΤΑ ΣΕ ΧΡΩΜΑ ΤΑΜΠΑ

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr.dedi2577.your-server.de/index.php
ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΑΣ

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/
ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΔΕΡΜΑ

ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΕΧΕΙ ΔΥΟ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΦΕΡΜΟΥΑΡ ΜΕΣΑΙΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 23*18*8 ΚΡΕΜΙΕΤΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟ ΚΑΙ...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

Προσθή ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 150 ΕΥΡΩ ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 1...
ΣΧΕΔΙΑ 2014

183 184 183-184

Δημοφιλείς αναρτήσεις

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΜΕ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΣΕΠΗ ΚΡΑΤΙΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ 27...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

Προσθή ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 150 ΕΥΡΩ ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 1...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΑΛΤΗΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΙΜΗ 65 ΕΥΡΩ ΧΡΩΜΑΤΑ ΜΑΥΡΟ ,ΚΑΦΕ. ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ (ΒΑΚΕΤΑ)
ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΣΑΝΤΑ ΣΕ ΧΡΩΜΑ ΤΑΜΠΑ

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr.dedi2577.your-server.de/index.php
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΛΑΔΙΟΥ ΧΡΩΜΑ ΚΑΦΕ
ζωνες δερματινες
http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/
ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΔΕΡΜΑ

ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΕΧΕΙ ΔΥΟ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΦΕΡΜΟΥΑΡ ΜΕΣΑΙΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 23*18*8 ΚΡΕΜΙΕΤΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟ ΚΑΙ...

Δημοφιλείς αναρτήσεις

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΜΕ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΣΕΠΗ ΚΡΑΤΙΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ 27...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

Προσθή ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 150 ΕΥΡΩ ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 1...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΑΛΤΗΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΙΜΗ 65 ΕΥΡΩ ΧΡΩΜΑΤΑ ΜΑΥΡΟ ,ΚΑΦΕ. ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ (ΒΑΚΕΤΑ)
ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΣΑΝΤΑ ΣΕ ΧΡΩΜΑ ΤΑΜΠΑ

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr.dedi2577.your-server.de/index.php
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΛΑΔΙΟΥ ΧΡΩΜΑ ΚΑΦΕ
ζωνες δερματινες
http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/
ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΔΕΡΜΑ

ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΕΧΕΙ ΔΥΟ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΦΕΡΜΟΥΑΡ ΜΕΣΑΙΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 23*18*8 ΚΡΕΜΙΕΤΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟ ΚΑΙ...

Translate

ΣΕΛΙΔΕΣ

ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ
ΤΣΑΝΤΕΣ 2014
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ
ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΔΕΡΜΑΤΙΝΕΣ ΤΣΑΝΤΕΣ
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΧΡΩΜΑ
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΗΚΗ ΣΤΟ ΧΕΡΙ
ΖΩΝΕΣ ΔΕΡΜΑΤΙΝΕΣ
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑΤΙΝΕΣ ΠΛΑΤΗΣ
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ
http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/
http://www.facebook.com/gianoylakisdermatinabaketa
http://viotexniadermatinaeidi.4tyshop.gr/

Αναγνώστες

Αρχειοθήκη ιστολογίου

► 2015 (4)
- ► Απριλίου (1)
- ► Μαρτίου (2)
- ► Φεβρουαρίου (1)

▼ 2014 (12)
- ▼ Οκτωβρίου (3)
- ► Ιουνίου (1)
- ► Απριλίου (1)
- ► Μαρτίου (1)
- ► Φεβρουαρίου (3)
- ► Ιανουαρίου (3)

► 2013 (22)
- ► Δεκεμβρίου (4)
- ► Νοεμβρίου (9)
- ► Οκτωβρίου (9)

Πληροφορίες

Unknown

Προβολή πλήρους προφίλ

Δημοφιλείς αναρτήσεις

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΜΕ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΣΕΠΗ ΚΡΑΤΙΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ 27...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

Προσθή ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 150 ΕΥΡΩ ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 1...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΑΛΤΗΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΙΜΗ 65 ΕΥΡΩ ΧΡΩΜΑΤΑ ΜΑΥΡΟ ,ΚΑΦΕ. ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ (ΒΑΚΕΤΑ)
ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΣΑΝΤΑ ΣΕ ΧΡΩΜΑ ΤΑΜΠΑ

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr.dedi2577.your-server.de/index.php
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΛΑΔΙΟΥ ΧΡΩΜΑ ΚΑΦΕ
ζωνες δερματινες
http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/
ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΔΕΡΜΑ

ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΕΧΕΙ ΔΥΟ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΦΕΡΜΟΥΑΡ ΜΕΣΑΙΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 23*18*8 ΚΡΕΜΙΕΤΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟ ΚΑΙ...

ΒΑΚΕΤΕΣ-ΕΠΙΞΑΝΘΑ

ΒΑΚΕΤΕΣ-ΕΠΙΞΑΝΘΑ

Βακέτες ή επίξανθα δέρματα λέγονται τα δέρματα που είναι κατεργασμένα όχι με χρωμικά άλατα . αλλά με φυτικά εκχυλίσματα όπως καστανιά, κεμπράχο (δένδρο που ευδοκιμεί στο Gran Chaco της Λ. Αμερικής), μιμόζα, gambier, sumac, tara ή ακόμα βελανιδιά. Πολλοί τα λένε και οικολογικά λόγω έλλειψης χημικών. Η λέξη Βακέτα προέρχεται απο τη Γαλλική Vachette (αγελαδίτσα). Προσοχή όμως γιατί στο Αγρίνιο αποκαλούν “βακέτες” τις πόρνες.

ΖΕΣΤΗ ΚΟΥΒΕΝΤΑ

ΖΕΣΤΗ ΚΟΥΒΕΝΤΑ

Τι είναι η Βιολογική Βαφή

Τι είναι η Βιολογική Βαφή

Η ιστορία της βιολογικής βαφής στην Τοσκάνη

Η βιολογική βαφή είναι μια εξειδικευμένη τεχνική που έχει ιστορία 200 ετών. Έκτοτε η παράδοση αυτή προστατεύεται και περνά από πατέρα σε γιο στην Τοσκάνη. Σήμερα η βιολογική βαφή εξακολουθεί να εφαρμόζεται με τις ίδιες αυθεντικές παραδόσεις ενώ με την βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας έχει γίνει ακόμα καλύτερη.

Το δέρμα μπαίνει σε ξύλινα βαρέλια και η βαφή του προέρχεται από εκχυλίσματα καστανιάς, από το φυτό Quebracho της Aργεντινής και ανάλογα την απόχρωση το εκχύλισμα μπορεί να προέρχεται είτε από τα φύλλα, είτε από τις ρίζες, από τον κορμό ή τον φλοιό των δέντρων αυτών. Στη συνέχεια αφήνεται να ζυμωθεί με το δέρμα για 40 ημέρες. Το χρονικό αυτό διάστημα είναι απαραίτητο προκειμένου τα εκχυλίσματα να εισχωρήσουν φυσικά στο δέρμα και να μετατρέψουν το δέρμα σε ένα μοναδικό δέρμα βιολογικά βαμμένο. Η διαδικασία αυτή είναι η μοναδική που δίνει τόσο "φυσική" βαφή στο δέρμα και το κάνει μοναδικό όχι μόνο σε χρώμα, αλλά σε ποιότητα και υφή. Τη μυρωδιά του δέρματος που είναι βαμμένο με βιολογική επεξεργασία δεν είναι δυνατόν να την μιμηθεί καμία άλλη βαφή. Το δέρμα που έχει υποστεί βιολογική βαφή και επεξεργασία έχει μοναδική αίσθηση και καταπληκτικές "βαθιές" και "ζωντανές" αποχρώσεις ενώ αποκτά μεγαλύτερη αντοχή στην ατμοσφαιρική ρύπανση και στο νερό.

Η σημαντικότερη όμως ιδιότητα ενός δέρματος που έχει βαφτεί και επεξεργαστεί βιολογικά, είναι ότι το δέρμα με το πέρασμα του χρόνου όχι μόνο δεν καταστρέφεται, αλλά αποκτά μια vintage εμφάνιση. Εμφάνιση, με "βαθύ", "ζωντανό" χρώμα και με αποχρώσεις που μαρτυρούν την ποιότητα του δέρματος και της βαφής. Κάθε κομμάτι δέρματος που έχει βαφεί με φυτικές βαφές, είναι μοναδικό, αφού η βαφή δεν επιστρώνεται καλύπτοντας το χρώμα του φυσικού δέρματος, αλλά ενσωματώνεται και ποτίζει το δέρμα. Η δερμάτινη τσάντα ή η βαλίτσα που κρατάτε στο χέρι σας είναι μοναδική στο είδος της, όχι μόνο στο χρώμα. Είναι μοναδική στην αίσθηση, την αφή, το άρωμα του δέρματος, την πολυτέλεια που τη διακρίνει.

Στα βήματα της παλιάς Κρήτης

ΣΦΑΚΙΑ | ΥΠΟΔΗΜΑΤΟΠΟΙΙΑ

Στα βήματα της παλιάς Κρήτης

Οι λεβέντικες κρητικές μπότες, τα περίφημα στιβάνια, που φτιάχνονται στο χέρι, μοναδικές σαν τους κατόχους τους, τείνουν να εκλείψουν. Eνα από τα τελευταία εργαστήρια βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή των Σφακίων, στο χωριό Ασκύφου. Εκεί, ο Ιερώνυμος Γιαλεδάκης συνεχίζει την παράδοση του θείου του, Νίκου Γιαλεδάκη, και μαζί μας ξεναγούν σε αυτό την ιδιαίτερη τέχνη.

Στο μοναδικό εργαστήρι που συνεχίζει να φτιάχνει αυθεντικά στιβάνια στο δυτικό τμήμα του Νομού Χανίων, βρίσκεται στ' Ασκύφου. Σε αυτό το χωριό των Σφακίων που βρίσκεται 50 χλμ. από τα Χανιά και σε υψόμετρο 750 μέτρων, έμαθε την τέχνη του στιβανά ο Νίκος Γιαλεδάκης, ονομαστός σε όλη την περιοχή ως Γιαλές.

Συνεχιστής. Ο Ιερώνυμος Γιαλεδάκης συνεχίζει την παράδοση της χειροποίητης κατασκευής στιβανιών.

Συνεχιστής. Ο Ιερώνυμος Γιαλεδάκης συνεχίζει την παράδοση της χειροποίητης κατασκευής στιβανιών.

«Πρωτοξεκίνησα το 1945 δίπλα σε μαστόρους. Τότε κάθε χωριό είχε 2-3 τσαγκαράδικα που φτιάχνανε στιβάνια για τους βοσκούς. Τα βουνά ήτανε γεμάτα από δαύτους. Ερχόντανε με τα πόδια τέσσερις-πέντε ώρες δρόμο, τα παραγγέλνανε, τους έπαιρνα τα μέτρα και φεύγανε. Υστερα από μερικές μέρες επέστρεφαν κι αν δεν τα είχα έτοιμα, πίνανε καμιά τσικουδιά στο καφενείο ώσπου να περάσει η ώρα και να τους τα δώσω για να φύγουν πάλι στα κοπάδια τους. Οταν είχανε κουρά (το κούρεμα των προβάτων στα μαντριά), πήγαινα κι εγώ καμιά φορά στα μιτάτα τους και γλεντούσαμε όμορφα. Είναι ωραία η ζωή των βοσκών. Ανεξάρτητη. Δεν ανήκουν σε κανέναν. Σήμερα όμως πάνε να αφανίσουν την κτηνοτροφία. Εχει "φτηνίσει" η παραγωγή. Με κακή όρεξη είναι οι βοσκοί που κρατούν ακόμα. Εδώ πας στα Λευκά Ορη και καταναλώνουν ευρωπαϊκά τυριά οι ανθρώποι». Αδιανόητα πράγματα για τον ηλικιωμένο της ζωής, η καθάρια του σκέψη όμως είναι αληθινή και πέρα για πέρα επίκαιρη. Ας επιστρέψουμε όμως στα στιβάνια.

Η ονομασία τους προέρχεται από την ιταλική λέξη stivale, που σημαίνει μπότα, απομεινάρι της μακράς περιόδου της ενετοκρατίας στα Χανιά (1204 - 1669). Ταίριαξε ιδανικά ως υπόδημα στους κατοίκους της Κρήτης, καθώς ήταν ανθεκτικό, από δέρμα βοδινό, αδιάβροχο και «κρατούσε» το πόδι στα κακοτράχαλα και δύσβατα βουνά. «Τα αυθεντικά στιβάνια είναι χειροποίητα» συνεχίζει ο κ. Γιαλεδάκης και συμπληρώνει: «Χρειάζεσαι τρεις με τέσσερις μέρες για να τα φτιάξεις. Παλιά δούλευα 15 ώρες το 24ωρο, ειδικά το φθινόπωρο, που οι κτηνοτρόφοι κάνανε τις προετοιμασίες τους. Σήμερα κάνουμε κυρίως σχολιάτικα στιβάνια, δηλαδή για γάμους, χορευτικούς συλλόγους και τέτοια. Αλλάξανε οι εποχές. Μετά, ζητάγανε κι οι τουρίστες. Ο τόπος εδώ είναι "περάστρα" και στο διάβα τους ερχόντουσαν μέσα, βλέπανε να δουλεύουμε και θέλανε κι αυτοί. Εχω πάνω από μισό αιώνα σ' αυτήν τη δουλειά. Την αγάπησα όπως αγαπώ τον τόπο. Από τότε που έκανα δικό μου μαγαζί εδώ στ' Ασκύφου δεν το εγκατέλειψα ποτέ».

Ο συνεχιστής της παράδοσης
Ευτυχώς που η παράδοση συνεχίζεται μέσω του ανιψιού του Ιερώνυμου Γιαλεδάκη κι έτσι μπορεί όλος ο κόσμος που ενδιαφέρεται για τα στιβάνια να έχει ένα σημείο αναφοράς. Επιπλέον, και πιο σημαντικό, πρόκειται για το μοναδικό μαγαζί με αυθεντικά στιβάνια σε μία έκταση 880 τετ. χιλιομέτρων.

Υπομονή. Μερακλίδικη δουλειά υψηλών απαιτήσεων.

Υπομονή. Μερακλίδικη δουλειά υψηλών απαιτήσεων.

«Δυστυχώς, δεν υπάρχει άλλο τσαγκαράδικο που να κατασκευάζει στιβάνια στα δυτικά Χανιά, στους δήμους Σφακίων και Αποκώρονου», αναφέρει ο Ιερώνυμος Γιαλεδάκης. «Ερχονται, όμως, και παραγγέλνουν και από το Ρέθυμνο, είτε για να τα φορέσουν σε κάποια γιορτή είτε ακόμα και για καθημερινή χρήση. Τα λεγόμενα ''βοσκοστίβανα'' αφορούν παραγγελίες από τα δικά μας τα μέρη». Ποια είναι, όμως, η διαφορά; «Απλώς, στα βοσκοστίβανα βάζουμε φόδρα από μοσχάρι για μεγαλύτερη αντοχή, ενώ στα σχολιάτικα η φόδρα είναι από κατσίκι.

Πρωτεργάτης. Ο Νίκος Γιαλεδάκης επί το έργον εδώ και μισό αιώνα.

Πρωτεργάτης. Ο Νίκος Γιαλεδάκης επί το έργον εδώ και μισό αιώνα.

Αυτό που έχει σημασία, όμως, να τονίσουμε, είναι ότι τα στιβάνια είναι πάρα πολύ άνετα, καθώς είναι εξ ολοκλήρου χειροποίητα. Σε κάθε πελάτη που έρχεται του κάνουμε έξι διαφορετικές μετρήσεις. Στα δάχτυλα, στο κουτουπιέ, στη γάμπα, την απόσταση κνήμης-αστράγαλου και δύο μετρήσεις στη φτέρνα -μία να πατάει κάτω η φτέρνα και μία τα δάχτυλα». Τα στιβάνια είναι φτιαγμένα από το λεγόμενο δέρμα «βακέτα» χοντρό δέρμα από μοσχάρι που προμηθευόμαστε από τα «ταμπακαριά» (βυρσοδεψεία) στο λιμάνι των Χανίων που συνεχίζουν μια παράδοση κοντά δύο αιώνων. «Αφού κάνουμε το πατρόν, στη συνέχεια κόβουμε και γαζώνουμε το δέρμα. Μετά φτιάχνουμε το καλαπόδι και το τροποποιούμε ανάλογα».

Λεπτομέρειες. Το κάρφωμα με ξυλόπροκες και η επεξεργασία της σόλας, δύο από τα στάδια κατασκευής των στιβανιών.

Λεπτομέρειες. Το κάρφωμα με ξυλόπροκες και η επεξεργασία της σόλας, δύο από τα στάδια κατασκευής των στιβανιών.

Το γαζωμένο δέρμα μπαίνει στο καλούπι-εξομοίωση του ποδιού, το επονομαζόμενο ''γαμπάλι'' και το αφήνουμε εκεί για ένα εικοσιτετράωρο περίπου. Κατόπιν καρφώνουμε τον πρώτο πάτο. Στη συνέχεια αφαιρούμε τις πρόκες και κολλάμε από κάτω τον δεύτερο πάτο, που είναι από πετσί, πάχους σχεδόν ενός πόντου, το οποίο στερεοποιούμε με ξυλόπροκες. Παλιά χρησιμοποιούσαν τις λεγόμενες προκαδούρες ή αλλιώς βιδόπροκες ενώ για σόλα τοποθετούσαν συχνά και λάστιχα αυτοκινήτου, παλιάς τεχνολογίας χωρίς σύρματα)».

Λεπτομέρειες. Το κάρφωμα με ξυλόπροκες και η επεξεργασία της σόλας, δύο από τα στάδια κατασκευής των στιβανιών.

Λεπτομέρειες. Το κάρφωμα με ξυλόπροκες και η επεξεργασία της σόλας, δύο από τα στάδια κατασκευής των στιβανιών.

Κάθε ζευγάρι στιβάνια είναι μοναδικό, σαν τον κάτοχο του. Είναι, άνετα, αδιάβροχα και ανθεκτικά, «βαριέσαι να τα φοράς», όπως μας τόνισαν χαρακτηριστικά κάποιοι άνθρωποι από εκεί. Συνεπώς, το κόστος των διακοσίων ευρώ, δικαιολογεί το μεράκι που απαιτείται γι' αυτήν τη δουλειά αλλά και την υπομονή που επιδεικνύει σήμερα ο Ιερώνυμος και παλαιότερα ο Νίκος Γιαλεδάκης.

Εργαστήριο. Ο Νίκος Γιαλεδάκης συνεχίζει να περνά τις ώρες του εκεί .

Εργαστήριο. Ο Νίκος Γιαλεδάκης συνεχίζει να περνά τις ώρες του εκεί .

Ιδιαίτερης προσοχής αξίζει το ότι τα στιβάνια είναι τόσο ενταγμένα στην παράδοση και την ιστορία της Κρήτης, που πολλές φορμές έχουν αποτελέσει αφορμή για μαντινάδες.

ΘΥΜΙΟΣ ΚΑΚΟΣ
thikakos@gmail.com

ΦΩTOΓΡAΦIEΣ: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ
http://www.moustafellou.com/

Σ’ ένα κρητικό στιβανάδικο

Σ' ένα κρητικό στιβανάδικο

Καλαπόδια, βιδέλα, κατσαμπρόκοι, σκουπιά

Σ’ ένα κρητικό

στιβανάδικο

Ο μάστορας παίρνει το χαρτί, στρατσόχαρτο, κασαπόχαρτο ή άλλο - ακόμη και κοινό χαρτί γραφής, και ζωγραφίζει. «Ξεσηκώνει» με μολύβι το περίγραμμα, το «αξαμάρι του πόδα». Αυτό είναι το πρώτο βήμα για να κάνεις ένα πετυχημένο ζευγάρι στιβάνια.

Κείμενο – φωτογραφίες ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ www.karmanor.gr

Στο στιβανάδικο του Πάτρου βρεθήκαμε γύρω στο 1998. Φημισμένα τα στιβάνια του, ο παλιός στιβανάς δεν είχε καμιά σχέση με τη σύγχρονη τεχνολογία. Ούτε μηχανές ραπτικής είχε, ούτε άλλες «ευκολίες» απ’ αυτές που ανακουφίζουν ακόμη και τους παραδοσιακούς τεχνίτες. Ο «Πάτρος» (Πάτροκλος το βαφτιστικό του) δεν χρησιμοποιούσε ούτε καν σιδερένια καρφιά. Μόνο ξύλινα. Όπως είχε μάθει από τους παλιότερους μαστόρους. Και οργιά, δίκλωνη και τρίκλωνη. Και βιδέλα. Και στρατσόχαρτα.

Παρακολουθώντας έναν παλιό στιβανά να δουλεύει νομίζεις ότι βρίσκεσαι σε μιαν άλλην εποχή. Τα «νούμερα» δεν έχουν θέση στο λεξιλόγιο του. Ούτε 42, ούτε 44. Το κάθε πόδι είναι ιδιαίτερο, έχει το σχήμα και το μέγεθός του. Κάπως έτσι αρχίζει η διαδικασία κατασκευής ενός ζευγαριού στιβανιών. Ο πελάτης βγάζει τα παπούτσια ή τα παλιά στιβάνια του, πατά σε ένα καθαρό στρατσόχαρτο, και ο στιβανάς παίρνει το «χνάρι» του, δηλαδή το περίγραμμα της πατούσας. Το λέγανε και «αξαμάρι» οι στιβανάδες. Πάνω σ’ αυτό το μοναδικό «χνάρι» θα χτίσει το καινούργιο στιβάνι ο μάστορας. Αυτό κάνει και ο Ευτύχης (Τζιρτζιλάκης), από την Κίσαμο, με σφακιανές ρίζες που βρεθήκαμε μαζί στο στιβανάδικο της Κασταμονίτσας. Μαζί μας κι ο Γιώργος ο Πατρός, βέρος Σφακιανός. Τον αποτυπώνομε σε φιλμ (διαφάνεια). Κατά κακή σύμπτωση η ολοήμερη οδοιπορία σε τόπους της μνήμης εκεί στην ανατολική Πεδιάδα (ήταν αργά το απόγευμα πια), καθώς και η απληστία… του φακού είχαν συντελέσει στο να έχουν απομείνει μόνο δυο «στάσεις» στην τελευταία διαφάνεια (slide). Έτσι γινόταν την προ-ψηφιακή εποχή…

Ο στιβανάς παίρνει προσεκτικά τα μέτρα. Πάνω στο στρατσόχαρτο ζωγραφίζει με επιμέλεια τα «χνάρια» μας. Κατόπιν μετρά την περίμετρο της γάμπας. «Δεν είναι όλες οι γάμπες ίδιες», λέει. «Άλλοι έχουν χοντρό πόδι, άλλοι πιο λεπτό. Το στιβάνι πρέπει να εφαρμόζει ακριβώς στη γάμπα. Αν είναι φαρδύ, θα πλέει μέσα του το πόδι. Αν είναι στενό, δεν θα το χωρεί».

Κάποτε φορούσαν όλοι στιβάνια... Κάρτ ποστάλ (αρχές 20ου αιώνα).

Σήμερα, εποχή της βιομηχανοποίησης και της μαζικής παραγωγής, όλα τούτα μοιάζουν με φανταστικές αφηγήσεις κάποιας προβιομηχανικής (ίσως και… προϊστορικής εποχής). Τα υποδήματα κατασκευάζονται σε μεγάλες φάμπρικες, συνήθως σε χώρες με φτηνές πρώτες ύλες και (κυρίως) φτηνά εργατικά χέρια. Τα παπούτσια, όπως και όλα τα είδη αμφίεσης, είναι βιομηχανικά προϊόντα, μαζικοποιημένα, προσαρμοσμένα στις τάσεις της μόδας, σχεδόν απρόσωπα. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο τα παπούτσια είναι έτοιμα. Και όχι ένα ζευγάρι μόνο… Για να φτιάξει ένα ζευγάρι στιβάνια ο μάστορας πρέπει να αρχίσει από την αρχή, από το μέτρημα της πατούσας, από τους αστραγάλους, το «πάχος» του ποδιού. Πιο παλιά τα πράγματα άρχιζαν από το μηδέν: από την κατεργασία του δέρματος. Έπαιρναν τις προβιές, τις επεξεργάζονταν και κατασκεύαζαν την πρώτη ύλη. Τις αλάτιζαν, τις άπλωναν στον ήλιο για να στεγνώσουν και να ξεραθούν, τις έβρεχαν πάλι για να μαλακώσουν, τις άφηναν σε ασβέστη για να φύγουν οι τρίχες του ζώου, τις έστιβαν με βελανίδι… Άλλο μεγάλο κεφάλαιο της παραδοσιακής ζωής και τούτο. Εξελίχθηκε σε βιοτεχνία, μαζικοποιήθηκε και δημιουργηθήκαν τα περίφημα δερματάδικα, τα γνωστά μας βυρσοδεψεία, μια από τις πιο σημαντικές δραστηριότητες στην Κρήτη του 19^ου και του 20^ού αιώνα. Δυο μέρες δουλειά κατά μέσον όρο χρειάζεται ο τσαγκάρης για να φτιάξει ένα ζευγάρι στιβάνια. Μ’ αυτόν τον τρόπο συντηρούνταν η παραδοσιακή βιοτεχνική παρασκευή και η απασχόληση σε τέχνες και τεχνικές. Τα μεγάλα στιβανάδικα είχαν παραγιούς μαθητευόμενους (μαστοράκια) και ειδικευμένους τεχνίτες που εργάζονταν υπό την εποπτεία του μάστορα.

Αλλά ας μείνομε στους μαστόρους, παλιούς και νέους, άλλωστε στην Κρήτη παρατηρείται ένα ενδιαφέρον φαινόμενο. Η παραδοσιακή φορεσιά, οι βράκες και τα μεϊντανογέλεκα έχουν εξαφανιστεί και τα βλέπομε μόνο σε εκδηλώσεις φολκλόρ. Τα στιβάνια, όμως, κρατούν ακόμη. Κάμποσοι στιβανάδες εργάζονται ακόμη στο νησί, στις μεγάλες πόλεις, Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, αλλά και σε κεφαλοχώρια, όπου καταφεύγουν οι τελευταίοι ρέκτες – εραστές της παραδοσιακής υποδηματοποιίας.

Έτσι παίρνουν το χνάρι... Ο Ευτύχης.

Η αλήθεια είναι ότι στο πέρασμα του χρόνου ξεχάστηκαν όλα σχεδόν τα είδη υπόδησης που κατασκευάζονταν στο νησί, όπως τα περίφημα τσαρδίνια του παλιού καιρού. Έμεινε μόνο το στιβάνι όχι μόνο ως τρόπος προβολής μιας ιδιαίτερης ταυτότητας, αλλά και ως είδος χρηστικό. Πολλοί από τους κατοίκους των ορεινών οικισμών επιμένουν να χρησιμοποιούν τα στιβάνια ξέροντας ότι αντέχουν στις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες, στο άγριο τοπίο των βουνών, αλλά και ότι τους βολεύουν στο περπάτημα.

Μια και μιλήσαμε για τα τσαρδίνια, ας πούμε δυο λόγια γι’ αυτά τα επίσημα υποδήματα. Τα έλεγαν και σαρδίνια και ήταν συνήθως λευκά ή κόκκινα στιβάνια με σχισμή κατά μήκος της κνήμης. Τα έδεναν με κορδόνια. Στα μέσα του 19^ου αιώνα τα προτιμούσαν κυρίως οι αστοί, αν και δεν ήταν άγνωστα στα κεφαλοχώρια. Συμπλήρωναν όχι μόνο την παραδοσιακή κρητική φορεσιά αλλά και την ενδυμασία των «ψαλιδόκωλων» (αυτών που φορούσαν ευρωπαϊκά πανταλόνια). Σύμφωνα με τον Μ. Πιτυκάκη, ήταν «ανδρικά υποδήματα, υψηλά, όπως οι μπότες, με τη διαφορά πως τα καλάμια που εκάλυπταν την κνήμη εδένονταν με κορδόνι. Ήταν ραφτά, χωρίς κανένα καρφί και έφερναν διάφορα ποικίλματα από δερμάτινο λεπτό κόκκινο κορδόνι στους αστραγάλους. Άλλο χαρακτηριστικό τους ήταν ότι οι μύτες σηκώνονταν ψηλότερα, όπως περίπου τα τσαρούχια των τσολιάδων…»

Οι περιηγητές που έφτασαν στην Κρήτη κατά τα χρόνια της τουρκικής κυριαρχίας εντυπωσιάζονταν από τα ιδιαίτερα υποδήματα των Κρητικών. Πολλές φορές προσπαθούσαν να εξηγήσουν γιατί χρησιμοποιείται σε όλο το νησί αυτή η βαριά υπόδηση, άλλοτε την απέδιδαν σε τοπικές συνήθειες και άλλοτε στο φυσικό περιβάλλον, στην ποώδη βλάστηση που θα ταλαιπωρούσε τις κνήμες των οδοιπόρων. Ίσως γι’ αυτό να υπήρχαν και οι διαφορετικοί τύποι υποδημάτων, άλλα στην ύπαιθρο, άλλα στις πόλεις. Ωστόσο, οι πιο ευκατάστατοι είχαν τη δυνατότητα να διατηρούν κάμποσα ζευγάρια διαφορετικών χρωματισμών. Συνήθως μαύρα για τις καθημερινές και κόκκινα ή λευκά για τις σκόλες.

Ο Άγγλος Πλοίαρχος T.A.B. Spratt, που ήρθε στην Κρήτη γύρω στο 1850, περιγράφει την αμφίεση των Κρητικών, μάλλον με θαυμασμό:

«Οι Κρητικοί και των δύο δογμάτων ντύνονται τόσο όμοια ώστε συχνά οι μόνιμοι κάτοικοι αλλά και οι Έλληνες των γειτονικών νησιών να μην τους ξεχωρίζουν. Ψηλές δερμάτινες μπότες [στιβάνια], καφέ ή κόκκινες, και συχνά καλοραμμένες και με κορδόνια είναι το χαρακτηριστικό εξάρτημα της ενδυμασίας του Κρητικού. Χρησιμεύουν και ως παπούτσια και ως εφαρμοστό πανταλόνι, ενώ οι κάλτσες είναι άχρηστο εξάρτημα για τον Κρητικό χωρικό. Η μορφή ενός καλοντυμένου Κρητικού είναι εντυπωσιακή, με τη γιορτινή ενδυμασία, με τις εφαρμοστές ψηλές του μπότες σε ζωηρό κόκκινο χρώμα και με το καλοκεντημένο γιλέκο του».

Και ο γιατρός και σπουδαίος αρχαιολόγος Ιωσήφ Χατζιδάκης, που εξέδωσε την «Περιήγησή» του στην Κρήτη το 1881, έγραψε:

«Προς τούτοις δε μόνον εν Ηρακλείω κατασκευάζουσι τα κομψότατα και πολυτελή κρητικά υποδήματα τα καλούμενα Τσαρδήνια. Το είδος τούτο των υποδημάτων είναι αρχαιότατον και ανέκαθεν ιδιάζον εν Κρήτη, αφού και ο Ιπποκράτης λέγει τους Κρήτας καλώς υποδεδημένους ο δε Γαληνός, σχολιάζων το χωρίον τούτο του Ιπποκράτους, βεβαιοί ότι τα υποδήματα των Κρητών ανέβαινον μέχρι του ημίσεως του σκέλους και ήσαν εις πολλά μέρη διάτρητα, ίνα διαπερώσιν ιμάντας προς ακριβή εφαρμογήν…

Στο στιβανάδικο του Πάτρου ξεναγηθήκαμε κάμποσες φορές, όπως και σε άλλα τέτοια μαγαζιά της Κρήτης. Όλα τους είναι μικρά, λίγα τετραγωνικά μέτρα. Στη μέση υπάρχει συνήθως ένα παλιό ξύλινο τραπέζι με θήκες για τα ζαγάρια και τα ξυλόκαρφα. Μπροστά ο χώρος εργασίας. Με τριτσέτα, σφυριά, κατσαμπρόκους, σουβλιά, φαλτσέτες, τανάλιες. Δίπλα τα σκουπιά και τα καλαπόδια, ξύλινα καλούπια που ευκολύνουν την εργασία του μάστορα, αυτά που «φορμάρουν» το δέρμα. Οι περισσότεροι επιμένουν: το καλό στιβάνι χρειάζεται «πρόβα»… Μερικές ημέρες μετά την παραγγελία περνά ο πελάτης, φορά τα στιβάνια, τα δοκιμάζει.

«Μεγάλη προσοχή χρειάζεται η φτέρνα. Αν δεν είναι σκληρή θα κάτσει, θα χαλάσει γρήγορα το στιβάνι, θα το στραβοπατήσει αυτός που το φορεί. Αυτό είναι το πιο ευαίσθητο σημείο του στιβανιού. Θέλει, όμως, προσοχή και το ράψιμο. Να κρατιέται ο πάτος, να μην ξεκαυκαλώνει, να είναι γερό το πετσί. Αλλά, δεν είναι ίδια όλα τα στιβάνια. Άλλος τα θέλει σκληρά, άλλος μαλακά. Δε φτάνει ένα πετσί, θέλει διπλό, το μέσα και το έξω. Το μέσα πρέπει να είναι μαλακό, καλά επεξεργασμένο, για να μην πληγώνει τα πόδια. Απ’ έξω μπορούμε να κάνομε σχέδια, διακόσμηση, αλλά τα τελευταία χρόνια δεν τα προτιμούν… Πιο παλιά μας έφερναν τα καταλυμένα στιβάνια και αλλάζαμε τους πάτους ή τα καλάμια. Σήμερα όχι», λέει ο στιβανάς.

Παρακολουθώντας έναν παλιό τεχνίτη να δουλεύει καταλαβαίνεις τι σημαίνει εμπειρία. Και πώς μεταδίδεται η γνώση από γενιά σε γενιά, από μάστορα σε μάστορα. Είναι εξειδικευμένες τεχνικές που κουβαλούν βαρύ το φορτίο του χρόνου. Το ίδιο ενδιαφέρουσα είναι και η ορολογία: Πετσί, καπροπέτσι, χοιρόπετσο, βιδέλο, βακέτα, μουζάκι, αιγόπετσο, προβιά, προβίδι, φόρθια, φτερνίτες, σουβλιά και σουβλόριζες, σουβλόξυλα και σουβλομάνικα, τανάλιες, κατσαμπρόκοι, καμάρα του πόδα, μήλα, γαμπάτσα… Το ίδιο σημαντικές για την εξέλιξη και των τεχνικών και της γλώσσας είναι και οι τοπικές διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή. Και οι συνήθειες των ανθρώπων, αυτές που διαμορφώνουν τις τοπικές μόδες. Το είπε με τον καλύτερο τρόπο ο Πάτρος:

«Σήμερα έρχονται δικηγόροι και γιατροί και παραγγέλνουν στιβάνια, τα φορούν μια – δυο φορές μόνο κι ύστερα τα ξεχνούνε ή τα αφήνουν στα σπίτια τους σαν ενθύμια. Οι μορφωμένοι προτιμούν τα μαλακά καλάμια, αυτά που λυγίζουν πιο εύκολα. Όταν είχα ξεκινήσει οι πιο παλιοί παράγγελναν σκληρά. Αυτά ήταν πιο γερά, αθάνατα…»

ΣΗΜ. Ο Πάτρος (Παπαδοκωστάκης το επώνυμό του) δεν είναι πια στη ζωή. Τον αναζητήσαμε λίγα χρόνια μετά γιατί κάποιοι φίλοι ήθελαν να γίνουν πελάτες του. Τα στιβάνια που έφτιαξε στην παρέα των τριών οδοιπόρων διατηρούνται ακόμη γερά, λες και τα μαστόρεψε χθες. Και, φυσικά, είχε δίκιο ο μάστορας. Φορέθηκαν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις…

Στέλιος Φουσταλιεράκης (Φουσταλιέρης)

: Στέλιος Φουσταλιεράκης (Φουσταλιέρης) - Ο εξαίρετος μπουλγαρίστας από το Ρέθυμνο που συνεργάστηκε με σπουδαίες φυσιογνωμίες εντός και εκτός Κρήτης!

ΣΤΕΛΙΟΣ ΦΟΥΣΤΑΛΙΕΡΑΚΗΣ (ΦΟΥΣΤΑΛΙΕΡΗΣ)

(1911 - 1992)

«Σαν είχες άλλο στην καρδιά τι μ’ ήθελες εμένα
να με πληγώνεις να πονώ, ώσπου να ζω για σένα.»

Γράφει ο Λάμπρος Λιάβας, Εθνομουσικολόγος
Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο Φουσταλιέρης γεννήθηκε το 1911 στο Ρέθυμνο. Από τα 11 του χρόνια, το 1922, άρχισε να μαθαίνει την τέχνη του ρολογά, κάτι που ήταν το δεύτερο μεγάλο πάθος του μετά το «μπουλγαρί». Σε ηλικία δεκατριών χρόνων το 1924, αγοράζει με τον πρώτο του μισθό το πρώτο του μπουλγαρί, ένα μικρό σε όγκο, μεταχειρισμένο, ξεχασμένο από κάποιον πελάτη σε μια ταβέρνα.

Το όργανο αυτό ασκούσε στο μικρό Φουσταλιέρη μια ιδιαίτερη επιρροή. Ο αδερφός της μητέρας του έπαιζε αυτό το όργανο, αλλά όπως είχε πει και ο ίδιος, εκείνη την εποχή το μπουλγαρί είχε «γεμίσει» το Ρέθυμνο. «Τότε βοηθοί της λύρας (όργανα συνοδείας) ήταν κυρίως το μπουλγαρί και το μαντολίνο. Το λαούτο, ο Φουσταλιέρης το θυμάται στο Ρέθυμνο μετά το 1930.

Να τι λέει ο ίδιος: «Όσο μεγάλωνα, τόσο έμπαινα στον νταλγκά του οργάνου!» Έχοντας μάθει αρκετά κοντά στο θείο του, τον Καρεκλά για το μπουλγαρί, άρχισε να πηγαίνει μαζί του σε γάμους και άλλα γλέντια και να τον συνοδεύει σαν «πασαδόρος».«Στα χωριά ζητούσαν τότε χωραΐτικα όργανα από το Ρέθυμνο δηλαδή. Όμως οι γάμοι ήτανε σκληροί, ζόρικοι. Με τα δάχτυλα μετρούσα το πότε είχα κοιμηθεί στο σπίτι μου. Το γαμήλιο γλέντι κρατούσε 5-6 νύχτες. Στα Σφακιά έφτανε και τις 15! Έπαιζα και μ’ έπαιρνε ο ύπνος επάνω στο όργανο.»

Έτσι, με τα πρώτα ακούσματα από τις ταβέρνες του Ρεθύμνου και τη συνεργασία του με τον Αντώνη Παπαδάκη (Καρεκλά) ο οποίος ήταν και θείος του, ο Φουσταλιέρης αρχίζει να παίζει όλους τους Κρητικούς ρυθμούς, ακόμα και ρεμπέτικα!Παρόλο που ο Φουσταλιέρης δεν ήταν επαγγελματίας μουσικός (και κρατούσε την τέχνη του ρολογά) ήταν δεξιοτέχνης και δεν άργησε να δημιουργήσει τη δική του σχολή. Ταυτόχρονα, ανέδειξε το μπουλγαρί, από συνοδευτικό όργανο της λύρας και σε σολιστικό, πετυχαίνοντας την καθιέρωσή του στο χώρο της δισκογραφίας των 78 στροφών.

(To μπουλγαρί του Φουσταλιέρη)

Συνεργάστηκε δισκογραφικά με πολλούς μεγάλους μουσικούς της εποχής. Παράλληλα, στις Ρεθυμνιώτικες συντροφιές έπαιζε συχνά με μικρασιάτες μουσικούς, οι οποίοι είχαν βρεθεί στην Κρήτη μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της μουσικής προσωπικότητας του Φουσταλιέρη έπαιξε η παραμονή του στον Πειραιά (1933-1937).

Στον Πειραιά, η Κρητική παραδοσιακή μουσική, συναντά το ρεύμα του Παγιουμτζή, τον Κερομύτη, τον Μπαγιαντέρα κι άλλους. Με τον Μπάτη μάλιστα, ήταν και παλιοί γνώριμοι και σύχναζε και στην παράγκα του (χοροδιδακαλείον), στου Καραϊσκάκη. Εκεί, ήταν κρεμασμένα στη σειρά τα μπουζούκια, έχοντας το καθένα το όνομά του! Η «Μαριγούλα», η «Κούλα», ο «γέρο-Μάγκας» κτλ! Ανάμεσα σ’ αυτά και το μπουλγαρί που παίζει το «Στελάκι» από την Κρήτη και ενθουσιάζει τους ρεμπέτες με τη «διπλοπενιά» και την «τριπλοπενιά» του.

Από το 1937 έως και το 1992 που πέθανε, ο Στέλιος Φουσταλιεράκης – Φουσταλιέρης ζούσε στο Ρέθυμνο, ασχολούμενος με τις δύο μεγάλες αγάπες του. Την τέχνη του ρολογά και το μπουλγαρί! «Γιατί και οι δυο αυτές τέχνες έχουν μεγάλη σχέση μεταξύ τους, είναι λεπτή δουλειά, όπως παλιά κάναμε τα εξαρτήματα των ρολογιών στο χέρι και τα δουλεύαμε με το φακό, έτσι και στη μουσική χρειάζεται σημασία στη λεπτομέρεια, στην πενιά. Χρειάζεται αξιοπρέπεια τόσο πίσω από τον πάγκο, όσο και όταν παίζω το όργανο.»

Ο Φουσταλιέρης με την ίδια αξιοπρέπεια και το ίδιο αμείωτο μεράκι παρέμεινε ως το θάνατό του, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και σ’ ολόκληρη την Ελλάδα ένας από τους τελευταίους εκπροσώπους της παράδοσης του ελληνικού ταμπουρά. Γιατί δυστυχώς, στις μέρες μας, η μακραίωνη αυτή παράδοση κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Το λαγούτο και το μπουζούκι, εκτόπισαν του μπουλγαρί… Η μουσική του Φουσταλιέρη αποτελεί ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της Κρητικής μουσικής.

ΦΟΥΣΤΑΛΙΕΡΗΣ- Ο «ρεμπέτης» της Κρήτης

Γράφει ο Γρηγόρης Παπαδογιάννης

Μοναχικός ταξιδιώτης στον μεγάλο μπαξέ της Κρητικής μουσικής παράδοσης είναι ο Στέλιος Φουσταλιεράκης (Φουσταλιέρης). Μεγάλωσε με μικρασιάτικα τραγούδια, έγινε δεξιοτέχνης στο μπουλγαρί, έπαιξε με τους Κρητικούς μαστόρους της μουσικής αλλά -μοναδική περίπτωση- ταίριαξε και με τους μεγάλους ρεμπέτες. Ο απόηχος της μουσικής του παραμένει ζωντανός, παρότι πολλοί πήραν τα τραγούδια του δανεικά και… αγύριστα.

Ο Στέλιος Φουσταλιεράκης γεννιέται το 1911 στο Ρέθυμνο. Παίρνει το όνομα του πατέρα του, που δεν γνώρισε αφού σκοτώθηκε σε δυστύχημα όταν η μητέρα του, Κυριακούλα, ήταν πέντε μηνών έγκυος. Πηγαίνει στο νυχτερινό σχολείο ως τα 11, στην τρίτη δημοτικού, κ’ ύστερα αρχίζει τη μαθητεία του στην τέχνη του ρολογά. Αυτό θα είναι και το «κανονικό» του επάγγελμα.

Η αγάπη του, όμως, για τη μουσική ξυπνάει πολύ νωρίς και με το πρώτο του μισθό, δυο χρόνια αργότερα, αγοράζει ένα μπουλγαρί που είχε ξεμείνει σε κάποια ταβέρνα. «Εκείνη την εποχή το Ρέθυμνο ήταν γεμάτο από μπουλγαριά. Κάθε ταβέρνα είχε κι από ένα. Εκεί πήρα τα πρώτα μου ακούσματα.

Έβλεπα τους άλλους που παίζανε και -στο λόγο της αντρικής μου τιμής- έκλαιγα!» Θείος του ήταν ένας ξακουστός λυράρης, ο «Καρεκλάς». Σ’ αυτόν ξεκινάει τη μαθητεία στη μουσική. Το μπουλγαρί μαζί με το λαγούτο ήταν όργανα «συνοδευτικά» της λύρας. Πηγαίνει μαζί με τον Καρεκλά, λοιπόν, σε γάμους και γλέντια και τον συνοδεύει με το μπουλγαρί.

Γάμοι, γλέντια, πανηγύρια, παντού η μουσική. Και μόνο «ζωντανή» μουσική υπήρχε εκείνα τα χρόνια. Είναι η αφορμή για να ξεδίνουν λίγο οι άνθρωποι. Όμως τα πράγματα δεν ήταν τόσο ειδυλλιακά για τους μουσικούς όσο ίσως φανταζόμαστε: «Στα χωριά ζητούσαν τότε χωραΐτικα όργανα, από το Ρέθυμνο δηλαδή, όμως οι γάμοι ήτανε σκληροί, ζόρικοι. Με τα δάχτυλα μετρούσα το πότε είχα κοιμηθεί στο σπίτι μου. Το γαμήλιο γλέντι κρατούσε 5-6 νύχτες. Στα Σφακιά έφτανε και τις 15! Εγώ ήμουνα χλομός από τα ξενύχτια, τα δάχτυλα μου πρήζονταν και τα νύχια μου σκίζονταν. Έπαιζα και μ’ έπαιρνε ο ύπνος πάνω στο όργανο. Ο Καρεκλάς τότε, που ’χε τη μεγαλύτερη αντοχή απ’ όλους μας, μου ’παιζε μια με το πόδι του, ξυπνούσα και συνέχιζα. Κι από λεφτά λίγα πράγματα.

Ο κόσμος τότε ήταν φτωχός. Με τη βία βγάζαμε σε κάθε γάμο από τρία ως οχτώ κατοστάρικα, όλοι μαζί. Ήταν σαν χαρτζιλίκι. Πού τα λεφτά που παίρνουν οι σημερινοί! και μετά περιμέναμε κανένα κάρο για να μας γυρίσει στο Ρέθυμνο!» Όσο, όμως, μαθαίνει καλύτερα το μπουλγαρί τόσο λαχταράει να κάνει κάτι περισσότερο από το να κρατά το μπάσο του λυρατζή. Δεν γίνεται λυράρης, μένει πιστός στο μπουλγαρί και το αναδεικνύει, αυτός για πρώτη φορά, ως βασικό όργανο στις μελωδίες που έφτιαχνε. «Σιγά σιγά πήρα δρόμο, πετάχτηκα, έφυγα, απομακρύνθηκα από τη λύρα και έκανα δικιά μου κυβέρνηση, δικό μου συγκρότημα». Έτσι γίνεται ο πρώτος που ηχογραφεί τραγούδια με «μπροστινό» όργανο το μπουλγαρί.

Η ξεχωριστή του πορεία, όμως, στην ιστορία της κρητικής μουσικής δεν σφραγίστηκε μόνο από αυτό ούτε από τις επιδράσεις που δέχτηκε από Μικρασιάτες μουσικούς που είχαν έρθει στο Ρέθυμνο με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Είναι, ίσως, ο μοναδικός παραδοσιακός μουσικός της Κρήτης που θα «μπλέξει» με τους ρεμπέτες. Αυτό θα γίνει την περίοδο ανάμεσα στο 1933 και το 1937, όταν έζησε στον Πειραιά.

Το «Στελάκι από την Κρήτη», όπως τον βάφτισαν οι μάγκες εκεί, γνωρίστηκε και έπαιξε με τον Μάρκο, τον Δελλιά, τον Παγιουμτζή, τον Μπαγιαντέρα και τον Μπάτη, που ήταν ο συνδετικός κρίκος. Είχαν γνωριστεί όταν ο Μπάτης είχε κατεβεί στην Κρήτη ως… βοηθός πλανόδιου οδοντίατρου, και σμίξανε ξανά στον Πειραιά. Τα τραγούδια, λοιπόν, του Φουσταλιέρη, χωρίς να είναι αποκομμένα από τον βασικό κορμό της κρητικής μουσικής, έχουν ολοφάνερες τις επιδράσεις από τα χρόνια που έζησε κοντά στους μεγάλους ρεμπέτες.

Πολύ αργότερα, όταν το «Στελάκι» έχει γυρίσει στην Κρήτη, ο Γιάννης Παπαϊωάννου θα πει, σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Άλφα (Μάιος 1968): «…Έξω από τον Χαλκιά γνώρισα και έναν Κρητικό. Στέλιος Φουσταλιεράκης λεγόταν. Ήταν τσαγκάρης. Έφαγα τον κόσμο να τον βρω. Έπαιζε κάτι κρητικά στο μπουζούκι και τρελαινόμουν… Τον έχασα όμως…»

Εκείνη την περίοδο μπαίνει και στη δισκογραφία με τρεις δίσκους 78 στροφών. Στις ετικέτες τους αναγράφεται ότι παίζει μπουζούκι, καθώς το μπουλγαρί ήταν άγνωστο όργανο για τους υπεύθυνους των δισκογραφικών εταιρειών στην Αθήνα. Η αλήθεια είναι, όμως, πως και στην Κρήτη συχνά το ονόμαζαν μπουζούκι ή και τουρκομπούζουκο. Εκεί, στα στούντιο της Columbia, είναι καλλιτεχνικός διευθυντής ο συνθέτης Παναγιώτης Τούντας. Κάποια τραγούδια από τις ηχογραφήσεις του Φουσταλιέρη περνούν στη δισκογραφία με το όνομά του, χωρίς να έχουν κ

αμμία σχέση με την έτσι κι αλλιώς αξιόλογη καριέρα του λαϊκού συνθέτη. Ούτε πριν ούτε μετά έφτιαξε τραγούδια που το ηχόχρωμά τους να θυμίζει αυτά που αργότερα διεκδίκησε ο Φουσταλιέρης – αλλά αυτή είναι μια συνηθισμένη ιστορία, τουλάχιστον για την εποχή εκείνη. Το χειρότερο βέβαια είναι, πέρα από την ιστορία με τον Τούντα, ότι έγιναν κι αργότερα ηχογραφήσεις τραγουδιών του (και μάλιστα την εποχή που ζούσε ακόμη ο δημιουργός τους) από τραγουδιστές γνωστούς και άγνωστους, οι οποίοι πήραν τραγούδια του Φουσταλιέρη και τα βάφτισαν παραδοσιακά. Ειδικά το Όσο βαρούν τα σίδερα έχει ηχογραφηθεί πολλές φορές, μόνο που κάποιοι είτε από άγνοια είτε από «ευκολία» το αναφέρουν ως παραδοσιακό – και ξεμπερδεύουν.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Φουσταλιέρης δεν είχε, όπως είναι φυσικό, επιρροές από τα παραδοσιακά• εννοείται ότι είχε. Τα λόγια του περιγράφουν κρυστάλλινα τη σχέση του με την κρητική μουσική: «Το μπουλγαρί το αγάπησα και το αγαπώ. Παίζω πάνω του όποιον σκοπό θέλω: βάλε ζεϊμπέκικο, τσιφτετέλια, νησιωτικά κρητικά, ό,τι θέλεις παίζω. Αλλά ή αγαπημένη μου μουσική είναι η κρητική. Την στέριωσα, την τίμησα, την πλούτισα και τη διατηρώ ακόμη. Πολλά συρτά που παίζονται σήμερα είναι δικά μου».

Επίσημα έχουν καταγραφεί 24 δίσκοι του των 78 στροφών, αλλά ο ίδιος έλεγε ότι συνολικά είχε ηχογραφήσει 36. Από το 1937 που γύρισε στην Κρήτη συνεργάζεται με έναν από τους πιο σημαντικούς τραγουδιστές που έζησαν στο νησί, τον Γιάννη Μπερνιδάκη, γνωστό με το παρατσούκλι Μπαξεβάνης – γιατί ήτανε η φωνή του, λέει, σαν μπαξές. «Με τον Μπαξεβάνη συνεργαζόμουν πιο πολύ, τον είχα τραγουδιστή κ’ εγώ έπαιζα ψιλό όργανο.

Είχα βγάλει το γνωστό καλαματιανό Κρητικοπούλα, κι όταν το παίξαμε έβαλα τον Μπαξεβάνη πρίμο στη φωνή, τον Στελάκη Περπινιάδη σεκόντο, πρίμο σεκόντο εγώ με το μπουλγαρί, σεκόντο τον συχωρεμένο τον Ντάβο (έπαιζε μαντόλα) και μπάσο τον Kαρύδη. Ήτανε μια ανεπανάληπτη δημιουργία».

Έτσι μας χάρισαν κομμάτια όπως το Όσο βαρούν τα σίδερα, Μερακλήδικο πουλί, Τα βάσανά μου χαίρομαι, που ακόμη και σήμερα δεν λείπουν από τα πραγματικά (κι όχι τα ιμιτασιόν των διάφορων γελωτοποιών της μουσικής παράδοσης του νησιού) κρητικά γλέντια. Κάποια τραγούδια ερμηνεύει και η αδελφή του Μπαξεβάνη, η Λαυρεντία Μπερνιδάκη, που η υπέροχη φωνή της ήταν η πρώτη γυναικεία φωνή από την Κρήτη που ηχογραφήθηκε σε δίσκο.

Από τη δεκαετία του 1950, με αφορμή ένα ατύχημα, αραιώνει τις εμφανίσεις του στα γλέντια αλλά και τις ηχογραφήσεις και αφοσιώνεται περισσότερο στην οικογένειά του, τη γυναίκα του τη Σόνια, τον γιο του Νίκο, και το κατάστημά του, το ρολογάδικο που είχε ανοίξει – σήμερα ο γιος του έχει στο ίδιο σημείο κοσμηματοπωλείο. Δεν σταμάτησε, όμως, να παίζει μουσική ως τον θάνατό του, το 1992. Αρκετές τιμητικές διακρίσεις γνώρισε, προς το τέλος κυρίως της ζωή του, μα και πάλι δεν αναγνωρίστηκε όσο θα έπρεπε. Το παράπονό του, όμως, δεν ήταν ούτε αυτό ούτε καν πως τα τραγούδια του κάποιοι τα οικειοποιήθηκαν:

«Στα χέρια μου κρατώ την παλιά κρητική μουσική. Άμα πεθάνω κ’ εγώ δεν θα υπάρχει κανείς που να μπορεί να παίζει ατόφιους παλιούς κρητικούς σκοπούς. Δυστυχώς. Ένας ένας από μας, την παλιά φρουρά, φεύγει και μαζί χάνεται η ελπίδα για να διατηρηθούν και ν’ ακουστούν από τους μεταγενέστερους έτσι όπως πρωτοπαίχτηκαν οι σκοποί της κρητικής μουσικής. Ποιος φταίει γι’ αυτό; Ούτε κανείς ιδιώτης ούτε κ’ η πολιτεία ενδιαφέρθηκαν ποτέ να καταγράψουν και να διατηρήσουν τις κρητικές μελωδίες όπως βγήκαν ατόφιες από το δοξάρι του Ροδινού, ή του Καρεκλά, ή από το μπουζούκι του Μπαξεβάνη, και το μπουλγαρί το δικό μου…»

Ευτυχώς τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν όπως φοβόταν ο μεγάλος δεξιοτέχνης. Πέρυσι η αίθουσα του Ωδείου (Νερατζέ Τζαμί) στο Ρέθυμνο πλημμύρισε κόσμο και μουσικές δύο μέρες στη σειρά στο αφιέρωμα για τον Φουσταλιέρη. Και τα τραγούδια του, ανέγγιχτα από τον χρόνο, συντροφεύουν τις στιγμές που αληθινά χαίρεται η ψυχή του Κρητικού. Αυτή είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή για το «Στελάκι από την Κρήτη».

Εκπληκτικός Ψαραντώνης - Τίγρη

Εκπληκτικός Ψαραντώνης - Τίγρη

Σάββατο, 04 Ιανουαρίου 2014 - 07:10

Εκπληκτικός Ψαραντώνης - Τίγρη

Έχω μια τίγρη μέσα μου, άγρια λιμασμένη

π' όλο με περιμένει

κι όλο την καρτερώ,

τηνε μισώ και με μισεί, θέλει να με σκοτώσει,

μα ελπίζω να φιλιώσει

καιρό με τον καιρό.

Έχει τα δόντια στην καρδιά, τα νύχια στο μυαλό μου

κι εγώ για το καλό μου

για κείνη πολεμώ

κι όλου του κόσμου τα καλά με κάνει να μισήσω,

για να της τραγουδήσω τον πιο βαρύ καημό.

Όρη, λαγκάδια και γκρεμνά με σπρώχνει να περάσω,

για να την αγκαλιάσω

στον πιο τρελό χορό,

κι όταν τις κρύες τις βραδιές θυμάται τα κλουβιά της,

μου δίνει την προβιά της

για να τηνε φορώ.

Καμιά φορά απ' το πιοτό πέφτομε μεθυσμένοι,

σχεδόν αγαπημένοι,

καθείς να κοιμηθεί

και μοιάζει ετούτη η σιωπή με λίγο πριν την μπόρα,

σαν τη στερνή την ώρα

που θα επιτεθεί.

Κατηγορία Η δική σου Κρήτη..

Ετικέτες

Ψαραντώνης
Τίγρη

- See more at: http://www.mykriti.gr/arthrografoi/yourkriti/item/5109-ekpliktikos-psarantonis-tigri#sthash.AfAWNyL8.dpuf

Ο Ρεθυμνιώτης βιρτουόζος στο μπουλγαρί στα στούντιο της Columbia!

Ο Ρεθυμνιώτης βιρτουόζος στο μπουλγαρί στα στούντιο της Columbia!

Στέλιος Φουσταλιεράκης (Φουσταλιέρης) - Ο εξαίρετος μπουλγαρίστας από το Ρέθυμνο που συνεργάστηκε με σπουδαίες φυσιογνωμίες εντός και εκτός Κρήτης!

21.11.2013

φουσταλιεράκης φουσταλιέρης μπουλγαρί μουσικός ρέθυμνο ρολογάς μουσική οργανοπαίχτης

Του Λάμπρου Λιάβα

Ο Φουσταλιέρης γεννήθηκε το 1911 στο Ρέθυμνο. Από τα 11 του χρόνια, το 1922, άρχισε να μαθαίνει την τέχνη του ρολογά, κάτι που ήταν το δεύτερο μεγάλο πάθος του μετά το «μπουλγαρί». Σε ηλικία δεκατριών χρόνων το 1924, αγοράζει με τον πρώτο του μισθό το πρώτο του μπουλγαρί, ένα μικρό σε όγκο, μεταχειρισμένο, ξεχασμένο από κάποιον πελάτη σε μια ταβέρνα.

φουσταλιεράκης φουσταλιέρης μπουλγαρί μουσικός ρέθυμνο ρολογάς μουσική οργανοπαίχτης

To μπουλγαρί του Φουσταλιέρη

Το όργανο αυτό ασκούσε στο μικρό Φουσταλιέρη μια ιδιαίτερη επιρροή. Ο αδερφός της μητέρας του έπαιζε αυτό το όργανο, αλλά όπως είχε πει και ο ίδιος, εκείνη την εποχή το μπουλγαρί είχε «γεμίσει» το Ρέθυμνο. «Τότε βοηθοί της λύρας (όργανα συνοδείας) ήταν κυρίως το μπουλγαρί και το μαντολίνο. Το λαούτο, ο Φουσταλιέρης το θυμάται στο Ρέθυμνο μετά το 1930.

Να τι λέει ο ίδιος: «Όσο μεγάλωνα, τόσο έμπαινα στον νταλγκά του οργάνου!» Έχοντας μάθει αρκετά κοντά στο θείο του, τον Καρεκλά για το μπουλγαρί, άρχισε να πηγαίνει μαζί του σε γάμους και άλλα γλέντια και να τον συνοδεύει σαν «πασαδόρος». «Στα χωριά ζητούσαν τότε χωραΐτικα όργανα από το Ρέθυμνο δηλαδή. Όμως οι γάμοι ήτανε σκληροί, ζόρικοι. Με τα δάχτυλα μετρούσα το πότε είχα κοιμηθεί στο σπίτι μου. Το γαμήλιο γλέντι κρατούσε 5-6 νύχτες. Στα Σφακιά έφτανε και τις 15! Έπαιζα και μ’ έπαιρνε ο ύπνος επάνω στο όργανο».

Έτσι, με τα πρώτα ακούσματα από τις ταβέρνες του Ρεθύμνου και τη συνεργασία του με τον Αντώνη Παπαδάκη (Καρεκλά) ο οποίος ήταν και θείος του, ο Φουσταλιέρης αρχίζει να παίζει όλους τους Κρητικούς ρυθμούς, ακόμα και ρεμπέτικα! Παρόλο που ο Φουσταλιέρης δεν ήταν επαγγελματίας μουσικός (και κρατούσε την τέχνη του ρολογά) ήταν δεξιοτέχνης και δεν άργησε να δημιουργήσει τη δική του σχολή. Ταυτόχρονα, ανέδειξε το μπουλγαρί, από συνοδευτικό όργανο της λύρας και σε σολιστικό, πετυχαίνοντας την καθιέρωσή του στο χώρο της δισκογραφίας των 78 στροφών.

Συνεργάστηκε δισκογραφικά με πολλούς μεγάλους μουσικούς της εποχής. Παράλληλα, στις Ρεθυμνιώτικες συντροφιές έπαιζε συχνά με μικρασιάτες μουσικούς, οι οποίοι είχαν βρεθεί στην Κρήτη μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της φουσταλιεράκης φουσταλιέρης μπουλγαρί μουσικός ρέθυμνο ρολογάς μουσική οργανοπαίχτης μουσικής προσωπικότητας του Φουσταλιέρη έπαιξε η παραμονή του στον Πειραιά (1933-1937).

Στον Πειραιά, η Κρητική παραδοσιακή μουσική, συναντά το ρεύμα του Παγιουμτζή, τον Κερομύτη, τον Μπαγιαντέρα κι άλλους. Με τον Μπάτη μάλιστα, ήταν και παλιοί γνώριμοι και σύχναζε και στην παράγκα του (χοροδιδακαλείον), στου Καραϊσκάκη. Εκεί, ήταν κρεμασμένα στη σειρά τα μπουζούκια, έχοντας το καθένα το όνομά του! Η «Μαριγούλα», η «Κούλα», ο «γέρο-Μάγκας» κτλ! Ανάμεσα σ’ αυτά και το μπουλγαρί που παίζει το «Στελάκι» από την Κρήτη και ενθουσιάζει τους ρεμπέτες με τη «διπλοπενιά» και την «τριπλοπενιά» του.

Από το 1937 έως και το 1992 που πέθανε, ο Στέλιος Φουσταλιεράκης – Φουσταλιέρης ζούσε στο Ρέθυμνο, ασχολούμενος με τις δύο μεγάλες αγάπες του. Την τέχνη του ρολογά και το μπουλγαρί! «Γιατί και οι δυο αυτές τέχνες έχουν μεγάλη σχέση μεταξύ τους, είναι λεπτή δουλειά, όπως παλιά κάναμε τα εξαρτήματα των ρολογιών στο χέρι και τα δουλεύαμε με το φακό, έτσι και στη μουσική χρειάζεται σημασία στη λεπτομέρεια, στην πενιά. Χρειάζεται αξιοπρέπεια τόσο πίσω από τον πάγκο, όσο και όταν παίζω το όργανο».

Ο Φουσταλιέρης με την ίδια αξιοπρέπεια και το ίδιο αμείωτο μεράκι παρέμεινε ως το θάνατό του, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και σ’ φουσταλιεράκης φουσταλιέρης μπουλγαρί μουσικός ρέθυμνο ρολογάς μουσική οργανοπαίχτης ολόκληρη την Ελλάδα ένας από τους τελευταίους εκπροσώπους της παράδοσης του ελληνικού ταμπουρά. Γιατί δυστυχώς, στις μέρες μας, η μακραίωνη αυτή παράδοση κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Το λαγούτο και το μπουζούκι, εκτόπισαν του μπουλγαρί… Η μουσική του Φουσταλιέρη αποτελεί ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της Κρητικής μουσικής.

Μοναχικός ταξιδιώτης στον μεγάλο μπαξέ της Κρητικής μουσικής παράδοσης είναι ο Στέλιος Φουσταλιεράκης (Φουσταλιέρης). Μεγάλωσε με μικρασιάτικα τραγούδια, έγινε δεξιοτέχνης στο μπουλγαρί, έπαιξε με τους Κρητικούς μαστόρους της μουσικής αλλά -μοναδική περίπτωση- ταίριαξε και με τους μεγάλους ρεμπέτες. Ο απόηχος της μουσικής του παραμένει ζωντανός, παρότι πολλοί πήραν τα τραγούδια του δανεικά και… αγύριστα.

Ο Στέλιος Φουσταλιεράκης γεννιέται το 1911 στο Ρέθυμνο. Παίρνει το όνομα του πατέρα του, που δε γνώρισε αφού σκοτώθηκε σε δυστύχημα όταν η μητέρα του, Κυριακούλα, ήταν πέντε μηνών έγκυος. Πηγαίνει στο νυχτερινό σχολείο ως τα 11, στην τρίτη δημοτικού, κ’ ύστερα αρχίζει τη μαθητεία του στην τέχνη του ρολογά. Αυτό θα είναι και το «κανονικό» του επάγγελμα. φουσταλιεράκης φουσταλιέρης μπουλγαρί μουσικός ρέθυμνο ρολογάς μουσική οργανοπαίχτης

Η αγάπη του, όμως, για τη μουσική ξυπνάει πολύ νωρίς και με το πρώτο του μισθό, δυο χρόνια αργότερα, αγοράζει ένα μπουλγαρί που είχε ξεμείνει σε κάποια ταβέρνα.«Εκείνη την εποχή το Ρέθυμνο ήταν γεμάτο από μπουλγαριά. Κάθε ταβέρνα είχε κι από ένα. Εκεί πήρα τα πρώτα μου ακούσματα.

Έβλεπα τους άλλους που παίζανε και -στο λόγο της αντρικής μου τιμής- έκλαιγα!» Θείος του ήταν ένας ξακουστός λυράρης, ο «Καρεκλάς». Σ’ αυτόν ξεκινάει τη μαθητεία στη μουσική. Το μπουλγαρί μαζί με το λαγούτο ήταν όργανα «συνοδευτικά» της λύρας. Πηγαίνει μαζί με τον Καρεκλά, λοιπόν, σε γάμους και γλέντια και τον συνοδεύει με το μπουλγαρί.

Γάμοι, γλέντια, πανηγύρια, παντού η μουσική. Και μόνο «ζωντανή» μουσική υπήρχε εκείνα τα χρόνια. Είναι η αφορμή για να ξεδίνουν λίγο οι άνθρωποι. Όμως τα πράγματα δεν ήταν τόσο ειδυλλιακά για τους μουσικούς όσο ίσως φανταζόμαστε: «Στα χωριά ζητούσαν τότε χωραΐτικα όργανα, από το Ρέθυμνο δηλαδή, όμως οι γάμοι ήτανε σκληροί, ζόρικοι. Με τα δάχτυλα μετρούσα το πότε είχα κοιμηθεί στο σπίτι μου. Το γαμήλιο γλέντι κρατούσε 5-6 νύχτες. Στα Σφακιά έφτανε και τις 15! Εγώ ήμουνα χλομός από τα ξενύχτια, τα δάχτυλα μου πρήζονταν και τα νύχια μου σκίζονταν. Έπαιζα και μ’ έπαιρνε ο ύπνος πάνω στο όργανο. Ο Καρεκλάς τότε, που ’χε τη μεγαλύτερη αντοχή απ’ όλους μας, μου ’παιζε μια με το πόδι του, ξυπνούσα και συνέχιζα. Κι από λεφτά λίγα πράγματα.

Ο κόσμος τότε ήταν φτωχός. Με τη βία βγάζαμε σε κάθε γάμο από τρία ως οχτώ κατοστάρικα, όλοι μαζί. Ήταν σαν χαρτζιλίκι. Πού τα λεφτά που παίρνουν οι σημερινοί! και μετά περιμέναμε κανένα κάρο για να μας γυρίσει στο Ρέθυμνο!» Όσο, όμως, μαθαίνει καλύτερα το μπουλγαρί τόσο λαχταράει να κάνει κάτι περισσότερο από το να κρατά το μπάσο του λυρατζή. Δεν γίνεται λυράρης, μένει πιστός στο μπουλγαρί και το αναδεικνύει, αυτός για πρώτη φορά, ως βασικό όργανο στις μελωδίες που έφτιαχνε. «Σιγά σιγά πήρα δρόμο, πετάχτηκα, έφυγα, απομακρύνθηκα από τη λύρα και έκανα δικιά μου κυβέρνηση, δικό μου συγκρότημα». Έτσι γίνεται ο πρώτος που ηχογραφεί τραγούδια με «μπροστινό» όργανο το μπουλγαρί.

Η ξεχωριστή του πορεία, όμως, στην ιστορία της κρητικής μουσικής δεν σφραγίστηκε μόνο από αυτό ούτε από τις επιδράσεις που δέχτηκε από Μικρασιάτες μουσικούς που είχαν έρθει στο Ρέθυμνο με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Είναι, ίσως, ο μοναδικός παραδοσιακός μουσικός της Κρήτης που θα «μπλέξει» με τους ρεμπέτες. Αυτό θα γίνει την περίοδο ανάμεσα στο 1933 και το 1937, όταν έζησε στον Πειραιά.

Το «Στελάκι από την Κρήτη», όπως τον βάφτισαν οι μάγκες εκεί, γνωρίστηκε και έπαιξε με τον Μάρκο, τον Δελλιά, τον Παγιουμτζή, τον Μπαγιαντέρα και τον Μπάτη, που ήταν ο συνδετικός κρίκος. Είχαν γνωριστεί όταν ο Μπάτης είχε κατεβεί στην Κρήτη ως… βοηθός πλανόδιου οδοντίατρου, και σμίξανε ξανά στον Πειραιά. Τα τραγούδια, λοιπόν, του Φουσταλιέρη, χωρίς να είναι αποκομμένα από τον βασικό κορμό της κρητικής μουσικής, έχουν ολοφάνερες τις επιδράσεις από τα χρόνια που έζησε κοντά στους μεγάλους ρεμπέτες.

Πολύ αργότερα, όταν το «Στελάκι» έχει γυρίσει στην Κρήτη, ο Γιάννης Παπαϊωάννου θα πει, σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Άλφα (Μάιος 1968): «…Έξω από τον Χαλκιά γνώρισα και έναν Κρητικό. Στέλιος Φουσταλιεράκης λεγόταν. Ήταν τσαγκάρης. Έφαγα τον κόσμο να τον βρω. Έπαιζε κάτι κρητικά στο μπουζούκι και τρελαινόμουν… Τον έχασα όμως…»

φουσταλιεράκης φουσταλιέρης μπουλγαρί μουσικός ρέθυμνο ρολογάς μουσική οργανοπαίχτης Εκείνη την περίοδο μπαίνει και στη δισκογραφία με τρεις δίσκους 78 στροφών. Στις ετικέτες τους αναγράφεται ότι παίζει μπουζούκι, καθώς το μπουλγαρί ήταν άγνωστο όργανο για τους υπεύθυνους των δισκογραφικών εταιρειών στην Αθήνα. Η αλήθεια είναι, όμως, πως και στην Κρήτη συχνά το ονόμαζαν μπουζούκι ή και τουρκομπούζουκο. Εκεί, στα στούντιο της Columbia, είναι καλλιτεχνικός διευθυντής ο συνθέτης Παναγιώτης Τούντας.

Κάποια τραγούδια από τις ηχογραφήσεις του Φουσταλιέρη περνούν στη δισκογραφία με το όνομά του, χωρίς να έχουν καμία σχέση με την έτσι κι αλλιώς αξιόλογη καριέρα του λαϊκού συνθέτη. Ούτε πριν ούτε μετά έφτιαξε τραγούδια που το ηχόχρωμά τους να θυμίζει αυτά που αργότερα διεκδίκησε ο Φουσταλιέρης – αλλά αυτή είναι μια συνηθισμένη ιστορία, τουλάχιστον για την εποχή εκείνη.

Το χειρότερο βέβαια είναι, πέρα από την ιστορία με τον Τούντα, ότι έγιναν κι αργότερα ηχογραφήσεις τραγουδιών του (και μάλιστα την εποχή που ζούσε ακόμη ο δημιουργός τους) από τραγουδιστές γνωστούς και άγνωστους, οι οποίοι πήραν τραγούδια του Φουσταλιέρη και τα βάφτισαν παραδοσιακά. Ειδικά το Όσο βαρούν τα σίδερα έχει ηχογραφηθεί πολλές φορές, μόνο που κάποιοι είτε από άγνοια είτε από «ευκολία» το αναφέρουν ως παραδοσιακό – και ξεμπερδεύουν.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Φουσταλιέρης δεν είχε, όπως είναι φυσικό, επιρροές από τα παραδοσιακά• εννοείται ότι είχε. Τα λόγια του περιγράφουν κρυστάλλινα τη σχέση του με την κρητική μουσική: «Το μπουλγαρί το αγάπησα και το αγαπώ. Παίζω πάνω του όποιον σκοπό θέλω: βάλε ζεϊμπέκικο, τσιφτετέλια, νησιωτικά κρητικά, ό,τι θέλεις παίζω. Αλλά ή αγαπημένη μου μουσική είναι η κρητική. Την στέριωσα, την τίμησα, την πλούτισα και τη διατηρώ ακόμη. Πολλά συρτά που παίζονται σήμερα είναι δικά μου».

Επίσημα έχουν καταγραφεί 24 δίσκοι του των 78 στροφών, αλλά ο ίδιος έλεγε ότι συνολικά είχε ηχογραφήσει 36. Από το 1937 που γύρισε στην Κρήτη συνεργάζεται με έναν από τους πιο σημαντικούς τραγουδιστές που έζησαν στο νησί, τον Γιάννη Μπερνιδάκη, γνωστό με το παρατσούκλι Μπαξεβάνης – γιατί ήτανε η φωνή του, λέει, σαν μπαξές. «Με τον Μπαξεβάνη συνεργαζόμουν πιο πολύ, τον είχα τραγουδιστή κ’ εγώ έπαιζα ψιλό όργανο.

Είχα βγάλει το γνωστό καλαματιανό Κρητικοπούλα, κι όταν το παίξαμε έβαλα τον Μπαξεβάνη πρίμο στη φωνή, τον Στελάκη Περπινιάδη σεκόντο, πρίμο σεκόντο εγώ με το μπουλγαρί, σεκόντο τον συχωρεμένο τον Ντάβο (έπαιζε μαντόλα) και μπάσο τον Kαρύδη. Ήτανε μια ανεπανάληπτη δημιουργία».

Έτσι μας χάρισαν κομμάτια όπως το Όσο βαρούν τα σίδερα, Μερακλήδικο πουλί, Τα βάσανά μου χαίρομαι, που ακόμη και σήμερα δεν φουσταλιεράκης φουσταλιέρης μπουλγαρί μουσικός ρέθυμνο ρολογάς μουσική οργανοπαίχτης λείπουν από τα πραγματικά (κι όχι τα ιμιτασιόν των διάφορων γελωτοποιών της μουσικής παράδοσης του νησιού) κρητικά γλέντια. Κάποια τραγούδια ερμηνεύει και η αδελφή του Μπαξεβάνη, η Λαυρεντία Μπερνιδάκη, που η υπέροχη φωνή της ήταν η πρώτη γυναικεία φωνή από την Κρήτη που ηχογραφήθηκε σε δίσκο.

Από τη δεκαετία του 1950, με αφορμή ένα ατύχημα, αραιώνει τις εμφανίσεις του στα γλέντια αλλά και τις ηχογραφήσεις και αφοσιώνεται περισσότερο στην οικογένειά του, τη γυναίκα του τη Σόνια, τον γιο του Νίκο, και το κατάστημά του, το ρολογάδικο που είχε ανοίξει – σήμερα ο γιος του έχει στο ίδιο σημείο κοσμηματοπωλείο. Δε σταμάτησε, όμως, να παίζει μουσική ως τον θάνατό του, το 1992. Αρκετές τιμητικές διακρίσεις γνώρισε, προς το τέλος κυρίως της ζωή του, μα και πάλι δεν αναγνωρίστηκε όσο θα έπρεπε. Το παράπονό του, όμως, δεν ήταν ούτε αυτό ούτε καν πως τα τραγούδια του κάποιοι τα οικειοποιήθηκαν:

«Στα χέρια μου κρατώ την παλιά κρητική μουσική. Άμα πεθάνω κ’ εγώ δεν θα υπάρχει κανείς που να μπορεί να παίζει ατόφιους παλιούς κρητικούς σκοπούς. Δυστυχώς. Ένας ένας από μας, την παλιά φρουρά, φεύγει και μαζί χάνεται η ελπίδα για να διατηρηθούν και ν’ ακουστούν από τους μεταγενέστερους έτσι όπως πρωτοπαίχτηκαν οι σκοποί της κρητικής μουσικής. Ποιος φταίει γι’ αυτό; Ούτε κανείς ιδιώτης ούτε κ’ η πολιτεία ενδιαφέρθηκαν ποτέ να καταγράψουν και να διατηρήσουν τις κρητικές μελωδίες όπως βγήκαν ατόφιες από το δοξάρι του Ροδινού, ή του Καρεκλά, ή από το μπουζούκι του Μπαξεβάνη, και το μπουλγαρί το δικό μου…»

Ευτυχώς τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν όπως φοβόταν ο μεγάλος δεξιοτέχνης. Πέρυσι η αίθουσα του Ωδείου (Νερατζέ Τζαμί) στο Ρέθυμνο πλημμύρισε κόσμο και μουσικές δύο μέρες στη σειρά στο αφιέρωμα για τον Φουσταλιέρη. Και τα τραγούδια του, ανέγγιχτα από τον χρόνο, συντροφεύουν τις στιγμές που αληθινά χαίρεται η ψυχή του Κρητικού. Αυτή είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή για το «Στελάκι από την Κρήτη».

* Ο Λάμπρος Λιάβας είναι Εθνομουσικολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

kritikiparadosi.gr

Δημοφιλείς αναρτήσεις

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΜΕ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΣΕΠΗ ΚΡΑΤΙΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ 27...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

Προσθή ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 150 ΕΥΡΩ ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 1...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΑΛΤΗΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΙΜΗ 65 ΕΥΡΩ ΧΡΩΜΑΤΑ ΜΑΥΡΟ ,ΚΑΦΕ. ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ (ΒΑΚΕΤΑ)
ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΣΑΝΤΑ ΣΕ ΧΡΩΜΑ ΤΑΜΠΑ

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr.dedi2577.your-server.de/index.php
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΛΑΔΙΟΥ ΧΡΩΜΑ ΚΑΦΕ
ζωνες δερματινες
http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/
ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΔΕΡΜΑ

ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΕΧΕΙ ΔΥΟ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΦΕΡΜΟΥΑΡ ΜΕΣΑΙΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 23*18*8 ΚΡΕΜΙΕΤΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟ ΚΑΙ...

Δημοφιλείς αναρτήσεις

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΜΕ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΣΕΠΗ ΚΡΑΤΙΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ 27...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

Προσθή ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 150 ΕΥΡΩ ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 45*34*22 ΤΙΜΗ 1...
ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΠΛΑΤΗΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ

ΤΣΑΝΤΑ ΠΑΛΤΗΣ ΜΕΣΑΙΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΙΜΗ 65 ΕΥΡΩ ΧΡΩΜΑΤΑ ΜΑΥΡΟ ,ΚΑΦΕ. ΒΑΚΕΤΑ
ΤΣΑΝΤΕΣ ΔΕΡΜΑ ΒΑΚΕΤΑ

ΤΣΑΝΤΕΣ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ (ΒΑΚΕΤΑ)
ΔΕΡΜΑΤΙΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΣΑΝΤΑ ΣΕ ΧΡΩΜΑ ΤΑΜΠΑ

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr.dedi2577.your-server.de/index.php
ΤΣΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗΣ ΔΕΡΜΑ ΛΑΔΙΟΥ

ΤΣΑΝΤΑ ΔΕΡΜΑ ΠΛΑΤΗΣ ΛΑΔΙΟΥ ΧΡΩΜΑ ΚΑΦΕ
ζωνες δερματινες
http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/

http://dermatines-tsantes-xeirotexnima.gr/
ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΔΕΡΜΑ

ΤΣΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΟ ΦΥΣΗΚΟ ΔΕΡΜΑ ΕΧΕΙ ΔΥΟ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΦΕΡΜΟΥΑΡ ΜΕΣΑΙΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 23*18*8 ΚΡΕΜΙΕΤΑΙ ΣΤΟ ΩΜΟ ΚΑΙ...

Θέμα Απλό. Από το Blogger.